Мона Лиза (англ. Mona Lisa; итал. La Gioconda; фр. La Joconde) нь Леонардо да Винчигийн зурсан, XVI зууны хөрөг юм. Энэ бүтээл одоо Парисын Лувpын музейд хадгаглагддаг, "Гунигтайхан харж, учиртай инээмсэглэх" энэ бүсгүйн хөрөг хүн төрөлхтний уран зургийн түүхэнд хүндтэй байр суурь эзэлсэн хэвээр.
Жокондагийн тааврын талаар бичсэн цаас уул овоо шиг их. Мона Лизагийн инээд ямар учиртай, ер нь Луврын музейд хуулбар зураг өлгөөтэй байгаа юм биш биз, Леонардо энэ хөрөгт хэнийг зурсан бэ гэх зэрэг асуултууд урлаг судлаачид, сэтгүүлчид, урлагийн хорхойтнуудын олон зуун жилийн турш маргааныг өрнүүлсээр иржээ. Дунд орчим насны даруухан хувцастай, сайхан гэж хэлмээргүй эмэгтэйн том биш хэмжээний хөрөг. Гэтэл яагаад хүчтэй өрсөлдөгчид болох Рафаэлийн “Сикстины дагина” эсвэл Веласкесын “Толины өмнөх Венера” зэрэг бүтээлүүд энэ бүтээлд хүндэтгэлийн тавцангаа шуудхан тавиад өгөв.
Мона Лизагийн алдрын гол үүд нь Леонардо да Винчийн авъяас юм. Учир утгагүй зүйл гэж үгүй. Жоконда бол их мастерын нэрийн хуудас. Леонардо уг хөрөгт гарын үсэг, он сар бичсэнгүй. Гэхдээ суут зураачийн бүтээл мөн гэдэг нь эргэлзээгүй. Зургийн шинж чанар нь өөрөө үүнийг батлана. Шинэ содон нээлт биш харин сэргэн мандалтын үеийн бүх ололт энэ зурагт нэгдэн өндөр түвшинд бүтээгдсэн билээ. Энд байгал ба хөргийн зохицолдол, бүсгүйн хагас хөндлөн суусан байрлал, үзэгчид хандсан харц, пирамид загварын зохиомж бий. Мөн их мастерын зурах техник илэрхий харагддаг.
Мона Лиза Европын урлагт сэтгэл зүйн хөргийн шинэ жанрын эхлэлийг тавьсан билээ. Аугаа их мастер энэ бүтээлээ туурвихдаа хурц эсрэг тэсрэг байдал ба зөөлөн хөг аялгуу хөдөлгөөнгүй зогсонги чанар ба өөрчлөлт хувиралт, сэтгэл зүйн нарийн мэдрэмж ба шилжилт зэрэг уран сайхны бүх арга хэрэгслийг ашигласан байна.
Зураач бүтээлээ нимгэн давхаргаар үелэн өмнөх давхаргыг хатсаны дараа дараачийхийг нь нэмэх аргаар зуржээ. Гэрэл сүүдрийн тоглолтыг будгаар амилуулан эд зүйлсийн замхран манарах дүрслэл гаргахыг “сфумато” (италиар утаа шиг замхрах) гэнэ.
Жоконда судлаачдын олохыг оролдож буй таавар нь сфуматог гүйцэтгэх авъяаст бий аж. Тэдний олонх будгийн давхарга дор илгээгдсэн гэх “нууц захиаг” олоод үзчихсэн хэмээж буй нь хамгийн сонирхолтой. Леонардогийн өөрийн хөрөг тэнд нуугдаж байгаа ч гэх. Үзэгчид зураачийн бүтээлд нуугдсан дүрслэлийг олохоор ямагт эрмэлзэж байдаг нь нууц биш. Энэхүү зургийн талаар маш олон янзын таамаглал мэдээ байдаг, тэр бүхэн өөр өөрийн гэсэн онцлогтой. Өнөөг хүртэл энэ бүтээлийг олон янзаар хуулбарлан зурах гэж оролдсон боловч үндсэн эх шигээ болж чадаагүйн нууц нь Леонардо Да Винчи энэ зургийг зурахдаа өөрөө будгийг нь найруулан зурсан, түүнчлэн өөр бусад хүмүүс болон туслахууд хажуудаа хэнийг ч байлгаагүйгээс энэхүү зурагны үл тайлагдах нууц үүрд хадгалагдаж үлдсэн буй.
Дүрслэх урлагийн бүтээлүүдийн дунд Жокондагийн төрсөн өдрийг бараг анзаараагүй өнгөрсөн билээ. Ван Эйк, Дуччо нарын шинэ бүтээл дуусаны баярыг Гент ба Сиена хот даяар хэдэн өдөр дараалан тэмдэглэж байлаа. Тийм ч учраас мэргэжилтнүүд Жокондагийн төрсөн өдрийг нарийн тогтоож чадахгүй л байгаа юм. Жоконда 1503-1506 оны хооронд бүтээгджээ гэж үздэг. Тэгэхлээр бид Жокондагийн төрсөн өдрийг дөрвөн жилийн турш тэмдэглээд байхад буруудах зүйл алга. Леонардо насан эцэслэх хүртлээ захиалагчдаа өгөөгүй бөгөөд энэ зургийг өөртөө хадгалж байсан. Гэсэн хэдий ч Мона Лиза “хорионд” байсангүй. Жоконда эхнээсээ алдар нэрийн шүүлтээр дамжсан. Ганц ч бүтээл ийм шүүлтгүйгээр урагш алхдаггүй. Жинхэнэ мэргэжлийн хүмүүс энэ бүтээлийн шүтэн бишрэгчид юм. 16-р зууны уран зурагт Жокондагийн ул мөр, нөлөө их. Агуу Рафаэль л гэхэд энэ зургийн “өвчний” халдвартай байв. Леонардо зураачдын “гарын авлага” болохоор бүтээл туурвижээ. Тэд Мона Лизаг хуулбарлан уран зургийн нууцад суралцаж байлаа.
Жокондагийн алдрыг дэлгэрүүлсэн анхны хүн нь зураач Жоржио Визари болсон юм. “Хамгийн нөлөө бүхий зураач, барималч, уран барилгачдын амьдралын тухай бичлэг” номондоо “Франческо дель Жокондагийн эхнэр Мона Лизагийн хөргийг бичих захиалгыг биелүүлэх зураач нь Леонардо болсон юм. Урлагийн хэлээр байгал орчныг хуулбарлан дууриах эрмэлзэлтэй хүн бүрт энэ боломжийг нээн өгч, зөвхөн уран зурагт байх нарийн нандин арга барилыг энэ зурагт нэгд нэгэнгүй гаргажээ. Хүн гэхээсээ тэнгэрлэг эл хөрөг гайхамшигтай бүтээл хэмээн тооцогдож байна. Өөрөөр ч байх аргагүй, амьдрал өөрөө ийм байдаг” хэмээн тэрээр бичиж байв. Визарийн дүгнэлт мэргэжлийн зураачдын дунд өндөр нэр хүндийг Жокондад авчирсан билээ. Мөн тэрээр ирээдүйн “супер одыг” Мона Лиза Жоконда гэсэн хамгийн тохиромжтой “тайзны нэртэй” болгосон юм.
Флоренцийн торгоны наймаачны эхнэр энд зурагджээ гэдгийг Визаригаас өөр дурьдсан хүн байдаггүй. Харин ч бүгд үүнтэй зөрчилдөж байжээ. Леонардо нэрд гарсан оргил үедээ хэний ч мэдэхгүй нэгэн худалдаачны эхнэрийг зурах хэрэг юу байсан юм бол? Зургийн талаар анхны баримттай мэдээллийг Арагоны санваартны нарийн бичгийн дарга Антонио де Беатис гаргасан байдаг боловч Мона Лиза Жокондагийн тухай нэг ч үг дурсаагүй байна. Агуу зураачийг нас барахаас өмнөхөн Беатис Леонардогийн урлангаар орсон гэнэ. Тэрээр зураачийн урланд Жулиано Медичийн захиалгаар зурагдсан Флоренцийн хатагтайн хөргийг харлаа гэж тэмдэглэлдээ бичин үлдээжээ. Хожим эрдэмтэд их зураачийн загвар нь чухам хэн байж болох тухайд хэд хэдэн таамаглал дэвшүүлэн судалсан юм.
Тэдний дундаас загвар болоход хамгийн тохиромжтой хүн нь Мантуин вангийн хатагтай Изабелла д Эсте байв. Тэр эмэгтэй их зураачтай найзалдаг, захидлаар харилцдаг байжээ. Леонардогийн зурсан Изабеллагийн харандаан таталбартай харьцуулан харвал Луврын музейн алдарт зургийн баатартай адил төстэй шинж байдаг. Гэхдээ шүтэн бишрэгчдийн хувьд Изабелла болон Леонардогийн үеийн бусад нэртэй эмэгтэйчүүд алдарт зургийн загвар болон үлдэж чадаагүй билээ. Зөвхөн Визарийн гаргаж ирсэн наймаачин Жокондагийн эхнэр Мона Лиза энэ зурагт дүрслэгдсэн гэдэгт бүгд итгэх болов. Үүүнээс зургийн Жоконда хэмээх 2 дахь нэр үүссэн аж. Ийн олон жилийн турш олон хувилбар дээр дэлхийн эрдэмтэн, судлаачид, урлагийн зүтгэлтнүүд маргалдаж, мэтгэлцсэний эцэст сайхан Жоконда бодит амьдрал дээр хэн байсныг эцсийн байдлаар тогтоожээ. Энэ бол Флоренцийн гэргий Лиза Герардини мөн болохыг нэгэн дуугаар батлав. Германы Хэйдэлбэргийн их сургуулийн эрдэмтэд уг дүгнэлтийг нээсэн боловч олон нийтэд энэ тухай 2008 он гараад удаагүй байхад зарлажээ.
Леонардогийн суу билэг Жокондагийн амьд харц, түүний нууц далд, тайлагдашгүй инээмсэглэлд оршдог. Түүнээс гадна энэ зургийн ард зурагдсан байгал асар өргөн утга учир хийгээд далд санааг агуулж буй. Гэхдээ үүнийг харсан жирийн нэг шүдний эмч хараад шүдээ хавирдаг зуршилтай гэж хэлжээ.
Жокондагийн тааврын талаар бичсэн цаас уул овоо шиг их. Мона Лизагийн инээд ямар учиртай, ер нь Луврын музейд хуулбар зураг өлгөөтэй байгаа юм биш биз, Леонардо энэ хөрөгт хэнийг зурсан бэ гэх зэрэг асуултууд урлаг судлаачид, сэтгүүлчид, урлагийн хорхойтнуудын олон зуун жилийн турш маргааныг өрнүүлсээр иржээ. Дунд орчим насны даруухан хувцастай, сайхан гэж хэлмээргүй эмэгтэйн том биш хэмжээний хөрөг. Гэтэл яагаад хүчтэй өрсөлдөгчид болох Рафаэлийн “Сикстины дагина” эсвэл Веласкесын “Толины өмнөх Венера” зэрэг бүтээлүүд энэ бүтээлд хүндэтгэлийн тавцангаа шуудхан тавиад өгөв.
Мона Лизагийн алдрын гол үүд нь Леонардо да Винчийн авъяас юм. Учир утгагүй зүйл гэж үгүй. Жоконда бол их мастерын нэрийн хуудас. Леонардо уг хөрөгт гарын үсэг, он сар бичсэнгүй. Гэхдээ суут зураачийн бүтээл мөн гэдэг нь эргэлзээгүй. Зургийн шинж чанар нь өөрөө үүнийг батлана. Шинэ содон нээлт биш харин сэргэн мандалтын үеийн бүх ололт энэ зурагт нэгдэн өндөр түвшинд бүтээгдсэн билээ. Энд байгал ба хөргийн зохицолдол, бүсгүйн хагас хөндлөн суусан байрлал, үзэгчид хандсан харц, пирамид загварын зохиомж бий. Мөн их мастерын зурах техник илэрхий харагддаг.
Мона Лиза Европын урлагт сэтгэл зүйн хөргийн шинэ жанрын эхлэлийг тавьсан билээ. Аугаа их мастер энэ бүтээлээ туурвихдаа хурц эсрэг тэсрэг байдал ба зөөлөн хөг аялгуу хөдөлгөөнгүй зогсонги чанар ба өөрчлөлт хувиралт, сэтгэл зүйн нарийн мэдрэмж ба шилжилт зэрэг уран сайхны бүх арга хэрэгслийг ашигласан байна.
Зураач бүтээлээ нимгэн давхаргаар үелэн өмнөх давхаргыг хатсаны дараа дараачийхийг нь нэмэх аргаар зуржээ. Гэрэл сүүдрийн тоглолтыг будгаар амилуулан эд зүйлсийн замхран манарах дүрслэл гаргахыг “сфумато” (италиар утаа шиг замхрах) гэнэ.
Жоконда судлаачдын олохыг оролдож буй таавар нь сфуматог гүйцэтгэх авъяаст бий аж. Тэдний олонх будгийн давхарга дор илгээгдсэн гэх “нууц захиаг” олоод үзчихсэн хэмээж буй нь хамгийн сонирхолтой. Леонардогийн өөрийн хөрөг тэнд нуугдаж байгаа ч гэх. Үзэгчид зураачийн бүтээлд нуугдсан дүрслэлийг олохоор ямагт эрмэлзэж байдаг нь нууц биш. Энэхүү зургийн талаар маш олон янзын таамаглал мэдээ байдаг, тэр бүхэн өөр өөрийн гэсэн онцлогтой. Өнөөг хүртэл энэ бүтээлийг олон янзаар хуулбарлан зурах гэж оролдсон боловч үндсэн эх шигээ болж чадаагүйн нууц нь Леонардо Да Винчи энэ зургийг зурахдаа өөрөө будгийг нь найруулан зурсан, түүнчлэн өөр бусад хүмүүс болон туслахууд хажуудаа хэнийг ч байлгаагүйгээс энэхүү зурагны үл тайлагдах нууц үүрд хадгалагдаж үлдсэн буй.
Дүрслэх урлагийн бүтээлүүдийн дунд Жокондагийн төрсөн өдрийг бараг анзаараагүй өнгөрсөн билээ. Ван Эйк, Дуччо нарын шинэ бүтээл дуусаны баярыг Гент ба Сиена хот даяар хэдэн өдөр дараалан тэмдэглэж байлаа. Тийм ч учраас мэргэжилтнүүд Жокондагийн төрсөн өдрийг нарийн тогтоож чадахгүй л байгаа юм. Жоконда 1503-1506 оны хооронд бүтээгджээ гэж үздэг. Тэгэхлээр бид Жокондагийн төрсөн өдрийг дөрвөн жилийн турш тэмдэглээд байхад буруудах зүйл алга. Леонардо насан эцэслэх хүртлээ захиалагчдаа өгөөгүй бөгөөд энэ зургийг өөртөө хадгалж байсан. Гэсэн хэдий ч Мона Лиза “хорионд” байсангүй. Жоконда эхнээсээ алдар нэрийн шүүлтээр дамжсан. Ганц ч бүтээл ийм шүүлтгүйгээр урагш алхдаггүй. Жинхэнэ мэргэжлийн хүмүүс энэ бүтээлийн шүтэн бишрэгчид юм. 16-р зууны уран зурагт Жокондагийн ул мөр, нөлөө их. Агуу Рафаэль л гэхэд энэ зургийн “өвчний” халдвартай байв. Леонардо зураачдын “гарын авлага” болохоор бүтээл туурвижээ. Тэд Мона Лизаг хуулбарлан уран зургийн нууцад суралцаж байлаа.
Жокондагийн алдрыг дэлгэрүүлсэн анхны хүн нь зураач Жоржио Визари болсон юм. “Хамгийн нөлөө бүхий зураач, барималч, уран барилгачдын амьдралын тухай бичлэг” номондоо “Франческо дель Жокондагийн эхнэр Мона Лизагийн хөргийг бичих захиалгыг биелүүлэх зураач нь Леонардо болсон юм. Урлагийн хэлээр байгал орчныг хуулбарлан дууриах эрмэлзэлтэй хүн бүрт энэ боломжийг нээн өгч, зөвхөн уран зурагт байх нарийн нандин арга барилыг энэ зурагт нэгд нэгэнгүй гаргажээ. Хүн гэхээсээ тэнгэрлэг эл хөрөг гайхамшигтай бүтээл хэмээн тооцогдож байна. Өөрөөр ч байх аргагүй, амьдрал өөрөө ийм байдаг” хэмээн тэрээр бичиж байв. Визарийн дүгнэлт мэргэжлийн зураачдын дунд өндөр нэр хүндийг Жокондад авчирсан билээ. Мөн тэрээр ирээдүйн “супер одыг” Мона Лиза Жоконда гэсэн хамгийн тохиромжтой “тайзны нэртэй” болгосон юм.
Флоренцийн торгоны наймаачны эхнэр энд зурагджээ гэдгийг Визаригаас өөр дурьдсан хүн байдаггүй. Харин ч бүгд үүнтэй зөрчилдөж байжээ. Леонардо нэрд гарсан оргил үедээ хэний ч мэдэхгүй нэгэн худалдаачны эхнэрийг зурах хэрэг юу байсан юм бол? Зургийн талаар анхны баримттай мэдээллийг Арагоны санваартны нарийн бичгийн дарга Антонио де Беатис гаргасан байдаг боловч Мона Лиза Жокондагийн тухай нэг ч үг дурсаагүй байна. Агуу зураачийг нас барахаас өмнөхөн Беатис Леонардогийн урлангаар орсон гэнэ. Тэрээр зураачийн урланд Жулиано Медичийн захиалгаар зурагдсан Флоренцийн хатагтайн хөргийг харлаа гэж тэмдэглэлдээ бичин үлдээжээ. Хожим эрдэмтэд их зураачийн загвар нь чухам хэн байж болох тухайд хэд хэдэн таамаглал дэвшүүлэн судалсан юм.
Тэдний дундаас загвар болоход хамгийн тохиромжтой хүн нь Мантуин вангийн хатагтай Изабелла д Эсте байв. Тэр эмэгтэй их зураачтай найзалдаг, захидлаар харилцдаг байжээ. Леонардогийн зурсан Изабеллагийн харандаан таталбартай харьцуулан харвал Луврын музейн алдарт зургийн баатартай адил төстэй шинж байдаг. Гэхдээ шүтэн бишрэгчдийн хувьд Изабелла болон Леонардогийн үеийн бусад нэртэй эмэгтэйчүүд алдарт зургийн загвар болон үлдэж чадаагүй билээ. Зөвхөн Визарийн гаргаж ирсэн наймаачин Жокондагийн эхнэр Мона Лиза энэ зурагт дүрслэгдсэн гэдэгт бүгд итгэх болов. Үүүнээс зургийн Жоконда хэмээх 2 дахь нэр үүссэн аж. Ийн олон жилийн турш олон хувилбар дээр дэлхийн эрдэмтэн, судлаачид, урлагийн зүтгэлтнүүд маргалдаж, мэтгэлцсэний эцэст сайхан Жоконда бодит амьдрал дээр хэн байсныг эцсийн байдлаар тогтоожээ. Энэ бол Флоренцийн гэргий Лиза Герардини мөн болохыг нэгэн дуугаар батлав. Германы Хэйдэлбэргийн их сургуулийн эрдэмтэд уг дүгнэлтийг нээсэн боловч олон нийтэд энэ тухай 2008 он гараад удаагүй байхад зарлажээ.
Леонардогийн суу билэг Жокондагийн амьд харц, түүний нууц далд, тайлагдашгүй инээмсэглэлд оршдог. Түүнээс гадна энэ зургийн ард зурагдсан байгал асар өргөн утга учир хийгээд далд санааг агуулж буй. Гэхдээ үүнийг харсан жирийн нэг шүдний эмч хараад шүдээ хавирдаг зуршилтай гэж хэлжээ.
эх сурвалж: википедиа
