ШИДЭТ ӨНӨӨДӨР

ОЙЛЛОГО 1

"Шударга үнэнээр амьдрах хүнд.. хэцүүг давж чадаагүйн улмаас зарим хүмүүс шударга бустай төд эвлэрдэг. Ямагт шударгуу үнэнд уриалан дуудагч хүмүүн бусдад амар амгаланг ерөөн түгээж байдаг. Гэвч эхийн алтан хэвлий дэх амар амгалан хүнд ганц удаа тохиодог. Энэ бол төсөөллөөс ангид төсөөлөл."   -Д.Б

Д.Б: Аливаа шинэчлэл уламжлал дээр суурилж хөгждөг, гэвч уламжлал бүхэн сонгодог болж чаддаггүй, үүнээс улбаалж авч үзэхэд өнөөдрийн бүхэн ирээдүйн сонгодог гэгдэх эсэх, хэтийн сэтгэлгээний түвшнөөс хамаарах нөхцөл. ТЭГВЭЛ, өнөөдрийн СОНГОДОГ гэгдээд буй бүхнийг өнгөрөгч цагийн 'контэмпорари' байсан хэмээн эрс дүгнэх нь мөн л өрөөсгөл. Дэлхийн урлагийн хөгжлийн түүхэн үечлэлээр УРЛАГИЙН ТҮҮХИЙГ судлагдахуунтай холбон тайлбарлах, таниулах ажил өнөө ч үргэлжилсээр, энэхүү явцыг хөдлөшгүй хатуу үзэл баримтлал, дутуу дулимаг ойлголтоор өнгөц хуумгай дүгнэх маш буруу. Бүх цаг үед МОДЕРН буюу 'ОРЧИН ҮЕ' байсан. (жич: нэршлийн монгол утгыг дүйцүүлж харьцуулж дахин ойлгоно уу ! МОДЕРН/MODERN/ОРЧИН ҮЕ ; КОНТЭМПОРАРИ/CONTEMPORARY/ЭРИН ҮЕ) ‘Орчин үеийн урлаг -> Эрин үеийн урлаг’ хэмээх утга бүхий эдгээр нэршилд хамрах он тоолол, цаг хугацааны хуанли ДЭЛХИЙН УРЛАГИЙН ТҮҮХ -тэй танилцсан, суралцсан, боловсорсон, уншсан хэн бүхэнд тодорхой буй за. Аливааг дүгнэх гэдэг юунаас хамааралтай болж байгаа нь одоо тодхон анзаарагдаж байгаа биз, тийм ээ ТҮҮХ бөгөөд ЦАГ ХУГАЦАА. Цаг хугацааны уртад, урлагийн түүхэн хөгжлийн зүг чигийг бид ИЗМҮҮД-ПОСТМОДЕРН-КОНТЭМПОРАРИ гэх зэргээр цаг үеийг шат дараатай тодорхой урсгалаар ангилж байдаг.

ОЙЛЛОГО 2

Д.Б: Бид аливааг тодорхойлох үүднээс судалж, эрэлхийлж, хэлцэж, ярилцахаас урьтаад яаран дүгнэхийг чухалчилдаг. Гэтэл анхны сэтгэгдлээр бүхнийг дүгнэж, аливаад хандана гэдэг гэнэн бөгөөд харалган, судлууштай ойлголт. Дэвшүүлсэн, үгүүлсэн, хүүрнэсэн, тайлбарласан, тайлсан, таниулсан арга зүйн судалгаа, шуугиан тарих ерөөс урлагт сод бүтээлүүд хэрхэн үүсч бүрэлдэж бүтэж, төрж бий болсон цадиг (түүх) талаас хүмүүс анзаарч, уншиж, судлаж, ойлгож, таньж хэр чинээндээ ултай суурьтай эргэцүүлдэггүй, тус бүр ярилцдаггүй нь харамсмаар. Тодорхой түвшний мэдлэг, ойлголтгүй нь ердөө харж ширтээд л, үзэж таашаагаад л өнгөрдөг, төд мартдаг сэтгэлгээнийх. Орчин цагийн урлагт сэтгэлгээний энэхүү гажилтыг түүхч, судлаачид анзаарч, өгөгдөлийн буюу бүтээлийн судалгааг, онч тайлбарыг нэн чухагт тооцож үзэгчдэд дахин дахин эргэцүүлж тунгаах, тэр л сэрж бодох нээлттэй боломжийг олгож буй. Урлаг юуг ч шаардаж, юуг ч сургаж, юуг ч номлож тэр хэрээр юуг ч хүлээн зөвшөөрүүлэхийг хичээдэггүйн адил урлагийг таашаагаад өнгөрөх нэгэн байхад асуудал болгон хөндөх зарим нэгэн бий. Гэвч урлаг нь бидний дотоод мөн чанар, сэтгэлгээний өөр соёл, гоо зүйн хэл, зовиурт үнэн мэдрэмж, ариун нандин, харгис бурангуйг илчилж буй үгүүлэхүүн, бүтээгч бүрийн өдөөн хатгалт, туршим байдаг, тиймээс эрин цагт урлаг бие дааж, бизнес ашиг сонирхол нэр хүнд алдар гавъяа шагналаас хол ангид байхыг эрмэлзэж, анхны мөн чанараар УРЛАГ хэвээр үлдэхээр шийдсэнд оршино. Энэ цаг түүхэн шинэчлэлийн үе мөн.

Урлагийн бие даасан асуудлууд, тусдаа шинэ элементүүд олон ургальч ухагдахууны талаар та юу мэдэх вэ ? Мэргэжилтнүүд та бүхэн эл асуултыг өөртөө тавиад хариултаа өөртөө үлдээнэ үү. хэмээсэн Д.Баярцэцэгийн асуулт бус асуултыг тодотгоод түүнтэй хийсэн ярилцлагыг мэргэжил нэгт хэн бүхэнд зориулж байна.

                                                                                     Сэтгүүлч Ирдийн Хан-Бэх

И.Х: Урлагийн түүхэнд таны сэтгэлийг догдлуулж шимшрүүлдэг зарим нэг зүйлсийн талаар яриагаа эхлэх үү ?

Д.Б: Оросын эрдэмтэн Г.Е.Грум Грижимойло 1928 онд түүхч Ж.Цэвээн-д бичсэн захидалдаа: “Өнгөрсөн үеэ сонирхдоггүй ард түмэнд хэтдээ ямар нэг гарамгай улс болох хувь байдаггүй. Танайд бахархаж болох агуу их түүх бий тул та нар аз жаргалтай байх естой. Үндэсний дээрэнгүй үзлийг бус, эх орныхоо төлөө гэсэн юм бүхнээрээ тахил өргөхөд хүмүүсийг хүргэдэг тийм эрүүл эх оронч үзлийг өсвөр үеийнхэнд төлөвшүүлэх ёстой.” хэмээсэн байдаг. Өдий төдий малтлага олдворууд урлагийн түүхийн охь булаг болж, шинэ шинэ нээлтүүд дээр дэлхийн эрдэмтэд нэгдэн ажилласаар буй. Харин хүмүүс өнгөрсөн үеэ сонирхох, судлах нь бүү хэл анхны мэдлэг, мэдэгдэхүүн хомс тиймээс хэдийн судлагдсан харийн бүхнийг СОНГОДОГ, АГУУ хэмээн хүлээн зөвшөөрч ойлгосоор ирсэн, энэ үзэгдэл одоо ч хэвээр. Ойрын нэг тод жишээ өгүүлье л дээ, Dorling Kindersley Limited, 2009 A Penguin Company "Children's Book of Art" номыг 2009 онд Монсудар хэвлэлийн газраас тусгай эрхийн зөвшөөрөлтэйгөөр орчуулж "УРЛАГ хүүхдийн ном" -ыг хэвлэж 2010 онд олны хүртээл болгосныг та бүхэн сайн мэдэж байгаа байх, номын дэлгүүрүүдээр одоо ч худалдаанд бий. Анхны хэвлэлийн орчуулгын эрхийг дэлхийн 20 гаруй орон авсны нэг нь Монгол улс, өөрөөр дэлхийн хорь гаруй орны хэлээр орчуулагдаж хэвлэгдсэний дараа эл номыг гагц хүүхдүүд бус насанд хүрэгчид, эцэг эхчүүд, урлаг сонирхогчид, оюутан залуус ч сонирхон шимтэж уншдаг болсон номын нэг. ДК хэмээх товчилсон нэрээрээ алдартай Penguin хэвлэлийн газар “домог” “хөгжим” “кино” өөр бусад цувралуудыг хэдийн худалдаанд түгээгээд дэлхийн сая сая хүүхэд багачууд, уншигчдыг байлдан дагуулж буй. Номын цувралын анхных “УРЛАГ хүүхдийн ном” -ын орчуулганд урлаг судлаач, зураач Ч.Болдбаатар багштайгаа санаа бодлоо солилцож байсан, тухайн үед ажилдаа дарагдаад номын агуулгын багтаамж, хамарч буй улсын хүрээг огт анзаараагүй, номыг бичсэн арга барил, номын хүүрнэл, хэллэг, найруулга, жишээлбэр зураг, график дүрслэл, тойм дүгнэлт, тайлбарууд, график, хэвлэл талаасаа энгийн, ойлгомжтой маш сайхан ном болсныг англи эхийг анх гартаа барьж суухдаа бид ам уралдан шагшин магтаж байв. 2010 онд худалдаанд гарсны дараа номын монгол хувилбарыг өөрийн номын санд худалдаж авсан, харин хэзээ хойно, номын хуудсыг хэд хэд эргүүлсний дараа л энэ номд МОНГОЛЫН УРЛАГИЙН тухайд ганц баримт, ганц ч түүх дурдагдаагүйг гайхан анзаарч, ингэхэд Монголын УРЛАГ гэж яг юу билээ ? ер нь бидэнд УРЛАГ байна уу ? хэмээн эргэцүүлэхэд хүрч дараа дараагийн цувралуудыг сөхөж харсан ч бидний өв соёл ахуй түүхээс эдгээр номд багтсан зүйл нэгээхэн ч алга, дэлхийн улс үндэстэн түүн дундаа ирээдүйн хүмүүс хачирхаж гайхахаар асуудал мөн биз, мөн. Урлагийн бодлогодоо анхаарал тавьдаг улс бол тусгаар өөрийн үндэстнийхээ хэтийн эрх ашгийн төлөө, буурьтай байр суурьнаас, нухацтайгаар дэвшүүлэх, олон улсын тавцанд зайлшгүй хэлэлцэх ёстой онцгой асуудал мөн үү гэвэл мөнөөс мөн. Өнөөдөр үүнийг тухайлан хэн ч анзаараагүй л байна, анзаарсан ч энэ талаар ярьж хэлж дуугарсан нь үгүй, би хувьдаа мэдэхгүй. Бусдаар урлаг сэтгэлийг догдуулагч юм аа.

И.Х: Тэр номд дэлхийн бүхий л улс үндэстний урлагийн түүхийг тоймлон багтаах ёстой шиг, Монголын урлагийн түүхээс яагаад нэг ч түүх ороогүй юм бол оо ?

Д.Б: Харин тийм, яг тэгж бодоод маш ихээр гайхсан. Нэг талаас судлаачидтай холбоотой нөгөө талаас тухайн улсын урлагийн түүхийн бодлоготой шууд холбоотой. Дээдэх нь суудлаа олохгүй бол доодох нь гүйдлээ олдоггүй гэж, биднийг энд улс төр шоу цэнгээн ардчилал хувьсгал гэж эргүүтэж донгиотож талцаж дотроо хэмлэлдэж суух зуур дэлхий цаана чинь урлагийн түүхэнд монгол улсыг хэдийн орхиод бүр түүхийн тавцангаас арчаад хаячихаж. Би ингэж л ойлгосон.

И.Х: Монголын урлагийг судалдаг гадны түүхчид байдаггүй юм уу ?

Д.Б: Одоо тийм болоод л тэр номд багтаагүй юм байлгүй дээ, хэн мэдэхэв, ингэхэд монгол хэл дээр урлагийн түүх уншдаг гадны судлаачид хэд байгаа бол бас бодууштай асуудал шүү, хэдий ч бид өөрсдөөсөө бурууг хайх хэрэгтэй, манай улсад цөөн урлаг судлаачид бий, хэдий бий ч судалгаа шинжилгээний бүтээл бичих гэдэг амар ажил биш, наандаж цаг хугацаа цаашлаад монгол улс урлагийн онол түүх, судалгааны талбарт мэргэжилтнүүдээ бодлоготойгоор зайлшгүй бэлтгэж сургаад тодорхой хугацааны дараа үр дүнгээ нээх ёстой. Гэтэл улс төр нам эвсэл болон талцаж, хоосон хэрэгждэггүй хууль баталмар аядаж, хэрэлдэж дэмий зүйлс хэлэлцэж цаг барж суух, сонгуулийн суртчилгаанд бүхэл бүтэн бонд үүсгэн өр тавиад үр хойчын амьдралаар дэнчин тавьж шоудсан байх, яам тамгын газруудад мэргэжлийн бус ялзарчихсан үхширсэн бодолтой хүмүүс удирдлага дарга цэргийн дүр эсгэн өдөр хоног аргацаан цалингаас цалингийн хооронд амьдарч суух, цаг урссаар бид ялзарсаар, бодит талбар энэ салбарт халаас хоосон мэргэжил нэгт хэдэн нөхөд нойр хоолгүй өдөр шөнөгүй тэмцэж, өөрсдийн гэр бүл, амь амьдралаа золиослон бор зүрхээрээ зүтгээд зүтгээд л байдаг, далайцтай томоохон үр дүнд тэр бүр хүрч чадахгүй, өөрсдийн сэтгэж, хөдөлмөрлөж, олж нээж бүтээсэн түүхийг хөндлөнгөөс ажвал мөнгөтэй нөлөө бүхийчүүд замаас нь шуудхан түрэмгийлэн давшилж, булаан авч, дээрэмдэж байх шиг, монголын урлагийг хөгжүүлэх үйлсэд хувь нэмрээ оруулахаар зүтгэж буй залуусын зүрх сэтгэлийн галыг унтрааж, сэтгэлийг бөхийлгөж, урмыг хугалж, гутаан доромжилж байхад дотоодын судлаачид мэргэжилтнүүдийн амьдрал өнөөдөр бараг л мөхлийн ирмэг дээр байна, иймд үнэн бодот байдалд эмзэглэж, шимширч шаналалгүй яах вэ.   

И.Х: Ингэхэд гарц байна уу бидэнд ?

Д.Б: Тэргүүлэгч салбар бүхэнд хөгжлийн хэтийн бодлого байх ёстой, төр солигдох бүрд бодлого нь сайжрах дээшлэх ёстой атал харин ч дагаж хувирч өөрчлөгдөөд, хуулиа өөрсдөдөө аятайхан тааруулж засварлаад байгаа хүмүүс шиг хувьсаж, цаашид ийн замнаад байвал тэгээд үүнийгээ хөгжил хэмээвээс алсдаа энэ улсын аль ч салбар яагаад ч дэлхийн тавцанд гарч ирэхгүй, хэзээ ч хаана ч хэний ч итгэлийг олохгүй, үргэлж дээрэлхүүлж доромжлуулагч ард түмэн болж хувирна. Бид түүхээ хэрхэн хороолгосон, булаалгасан гашуун сургамж бидний өмнө бий шүү дээ. Эхнээс энэ мэт бурангуй нөхцөл нийгэмд нөлөөлж, хор нөлөө нь бүрдэж байхад ч ангайж шалхайж залхуурч суусаар, уг нь толгой сийрэг сэтгэж ажиллах залуусын хэтийн амьдралыг ч, боловсролд ч анхаарч дэмжмээрсэн. Суурьтай системчилж боловсорч бэлтгэгдсэн мэргэжилтнүүдийн нөөц боломжийг бүрдүүлбэл гарц шинээр үүсэх өндөр магадлалтай. Гарц бий болох бус үүсэх. Үүсч бий болно, бий болсноор сая танигдана. Хөгжлийн зарчим нь ийм юм даа.

И.Х: Монголын хөгжмийн салбрын мэнэжмэнтийг юу гэж үздэг вэ ?

Д.Б: Хөгжмийн салбарт монголд шинэ одууд төрж байх шиг, бөөн бөөн дуучид хөгжимчид дж нар үйлдвэрлэгдэж байна, гарч ирсэн одууд гэвч төд удалгүй хэн нэгний мөнгө олох хэрэгсэл болчихдог. Мөнгөний машинд бодох шаардлага байхгүйтэй адил юм даг уу. Энэ нь олон нийтэд, бүр ирээдүйн мэргэжлээ сонгох гэж буй залууст, цаашлаад хөдөөний малчдад хүртэл нөлөөлж дуучин хөгжимчин болвол олны танил болох төдийгүй баяжих боломжтой хэмээн бодчихсон, эндүүрчихсэн, эргүүтсэн хүмүүс нийгмээр дүүрэн. Дэлхийн тавцанд нэрээ мандуулж хэдэн зуун сая шүтэн бишрэгчтэй болж цомгоо сая саяар борлуулж байгаа дуучин хөгжимчин байна уу манайд, тийм мэнэжмэнт өнөөдөр монголд байна уу, байхгүй шд, тулганд өрдсөн гал дээрх тогоон дотроо буцалж ядаад байна, буцалж чаддаг ч юм уу үгүй ч юм уу, өнөөдүүл нь галаа нэмдэг ч юм уу үгүй ч юм уу хэн мэдхэв. Харин ДЖ гэгдэх хэдэн залуус өөрсдийгөө хөөрхий боломжын хэрээр мэнэжмэнтлэж байгаа ч дэмжигчид болох цөөнхөн тооны сонсогчдоос өөр хүмүүс алга, ардын болон үндэсний хөгжмийнхний тухайд нэг бол гадныхан, жуулчдад зориулж монголдоо тоглоно үгүй бол жуулчин аятай дэмийрээд явчихдаг, нийтийн дууныхан өнөө л ээж аав, эх улс, нутаг орон, дэнж нуга, ус уул, амьтан малаа  бусдыг цочтол хоолойны цар, чадал хэрээр хашгичина, дуулж сурснаа сонордуулж буй хэрэг, уярдаг нь бий л байх, халгаж залхсан ч бий, номыг нь үзэж номхоныг нь сурсан хөгжим бүжгийн сургуулийн багачууд хүүхдүүд харин эдний хажууд харьцангуй мэргэжлийн суурь сайтай, ирээдүйтэй санагддаг, тэгэхээр энэ салбарт мэнэжмэнт хөгжлийн талаар ярих зүйл ч алга. Шат дараалсан боловсрол гэдэг чухал гэдгийг эргээд мэнэжмэнтийн салбарынханд ихээхэн хамаатай тул хичнээн жил иймэрхүү байдалтай үргэлжлэх вэ.

И.Х: Их утга зохиол ?

Д.Б: Юу гэж ?

И.Х: Монголын утга зохиолын салбарын хөгжил таны нүдээр ?

Д.Б: Утга зохиол, энэ үгэнд би маш эмзэг мэдрэг ханддаг гэж өөрийгөө боддог. Мэдээж салбарын хөгжлийг мэргэжлийн хүн шиг нарийн тодорхойлж хэлж мэдэхгүй ч одоогоор өрнөн болж буй үзэгдлүүдийг ажаад байвал бодмоор, хэлмээр, ярьмаар зүйлс мэр сэр бий бий.

И.Х: Тодруулбал ?

Д.Б: Хатуу бөгөөд шуудхан үнэнийг хэлэхэд монголын зохиолчдын эвлэлээс асуудлыг эхлэх нь зүй. Энэ байгууллагын үйл ажиллагааг зохиолчдын эвлэлийн ажлын байрны үүднээс нь харахад танигдана, ийм тохиолдолд мэнэжмэнтийн тухай яриад байх зүйл юу байхав. Бие биенээ магтаж хөөргөж дөвийлгөж, бусад руу чичлэн дайрах хэл амаа билүүдсэн, ер их л том том юм ярьсан зохиолч нэртүүд, харин хажууд нь судлал болон шүүмж, судалгааны чанартай үгүүллүүд бичдэг судлаачид бараг тэдний ачаар өнөөдөр монголын утга зохиолын салбар дүрслэх урлагийн салбартай харьцуулахад онолын түвшинд уначихгүй байрандаа байгаа юм биш үү, зарим ганц нэг сайн сэтгүүлчид байх гэвч урлагийн сэтгүүл зүй огт хөгжихгүй юм. Ер нь хэн боловч зөв бодолтой, тууштай бодлоготой сайн ажиллаж байгаа үйл ажиллагаа бидний нийгэмд, нүдний өмнө ил тод анзаарагдаж буйг хүмүүс аандаа ойлгоно, таньж ялгаж сурах биз ээ. Энэ салбарыг хувьдаа хайрлаж хүндлэж явдаг хүний хувьд хэр чадлаараа мэддэг чаддаг бүхнээр дэмжин ажиллаж, ойрын хэдэн жилийн хугацааг өөрийн зүгээс зохиолч яруу найрагчдын номын зурагт сэтгэлээрээ хандаж, хавтасны загвар шийдэлд анхаарал хандуулж, хэвлэл дизайны хөгжлийг ахиулах тал дээр анхаарал төвлөрүүлж буй, харин нийт түвшнийг номын дэлгүүрүүдээр ороод харахад тавиур дээр өрөөтэй номын хавтаснаас ил тод харагддаг, үүнийг бусдаас эрт мэдэрсэн байсан ч гэх юм уу, аль болох хараат бус чөлөөт, бие даан шийдвэр гаргаж, тодорхой мэдлэг, хөдөлмөр, хүч, цаг заваа зориулж байгаагийн хувьд жаахан ч гэсэн өөрчлөлт, басхүү шинэчлэл хийх юмсан хэмээн тун бодтойгоор мөрөөддөг.

И.Х: Таны мөрөөдөл биелэлээ олж байна уу ?

Д.Б: Угаасаа аль ч утгаараа бусад салбартай харьцуулхад хүндээс хүнд салбар шүү дээ утга зохиол гэдэг чинь, хүсэл мөрөөдлийн минь явц хэдий удаан ч бага багаар хэрэгжүүлж байгаа, миний үндсэн мэргэжилтэй нягт холбоотой учир тууштай хариуцлагатай хандахыг хичээн, чардайж чармайж л байна, урлаг утга зохиолын уялдаа, хэвлэл техник, уламжлалыг сөхөж харах хэрэгтэй болдог ч цаг хугацаа, нөлөө бүхий эрх мэдэл, мөнгө төгрөг санхүүгийн асуудал болж хувирдаг. Гэсэн хэдий ч мөрөөдлийнхөө төлөө шантралгүй ажилласаар байх болно.

И.Х: Үүнд итгэлтэй байна уу ?

Д.Б: Мэдээж.

И.Х: Куратор гэж хэн бэ, голлох үүрэг ач холбогдол, ер  ямар утгатай үг юм бол ?

Д.Б: Баярлалаа, тун сайхан асуулт байна, нэн түрүүнд та бүхэн толь бичгээ шүүрч авах, нээх хэрэгтэй болох байх даа. Латин хэлний “Cura/Кура-Санаа тавих” хэмээх үгийн үндэс куратор нь - харгалзагч, зохион байгуулагч, удирдагч, чиглүүлэгч хэмээсэн утгатай. Олон улсад ихэвчлэн музей, галерей, номын сан, архив соёлын өвийн сан, түүх археологийн малтлага олдвор, урлагийн бүтээл, хувийн болон хувьсгалын цуглуулга, шинжлэх ухааны бүтээлүүдийг цогцоор нь бодлого зохион байгуулалтайгаар олон нийтэд хүргэж танилцуулах үүрэгтэй тодорхой хугацаанд бэлтгэгдсэн тусгай мэргэжлийн хүн, эл үгийн эрт цагийн салбар утга нь гэгээнтэн, номлогч, санваартан товчхондоо бичгийн хүн гэсэн үг, мөн ‘хариуцлага’ хэмээн ойлгож болно. Уг нь хүн төрөлхтөн их тайлбар толь Википедиа цахим хуудсанд дэлгэрэнгүй тайлбарлачихсан байгаа шүү дээ. Та бүхэн википедиа цахим хуудсын хайлтаар Curator гэж бичээд олж уншаарай, тэнд куратор хүний үүрэг, боловсрол, сургалт зарчмын талаар бүхнийг дэлгэрэнгүй, надаас илүүтэй тодорхой тайлбарлаад биччихсэн байгаа. Үгийн хадмал орчуулгын утга, куратор хэмээх нэршлийн тухай дэлгэрүүлж уншаад бүтээгч зохиогчидтой ханьсуулж эргэцүүлэн бодоход мэргэжлийн хэн бүхэнд ерөнхий дүр зураг тодорхойлогдоно. Куратор гэх энэхүү онцгой мэргэжилд ажлын орчин, нөөц боломж, хувь хүний нөхцөл бололцоо хамгийн чухал. Жишээ нь бид улсын чанартай томоохон арга хэмжээнүүдийг зохион байгууллаа гэхэд ажлаа эхлэхээс өмнө, заавал тухайн салбарын мэргэжлийн хүнд зайлшгүй хандаж зөвлөлдөх, санаагаа тайлбарлах, ажлаа эртнээс нарийн төлөвлөх ёстой, үгүй бол үйл ажиллагаандаа зохион байгуулалт муу хэмээх дүгнэлтийг хариулт болгон хүртэнэ. Куратор нь дүрслэх урлагийн салбарт голдуу хэрэглэгддэг мэргэжлийн оноосон нэр, уул шугамдаа тусгай мэргэжилтэн, гүн ухаантан, түүхч, хэл шинжлээч, шүүмжлэгч, судлаачид голдуу багтдаг дүрслэх урлагийн талаар мэргэжлийн өндөр түвшинд суурь боловсрол эзэмшсэн, өөрийн хөрстэй, тэрхүү хөрс дээрээс үндэслэж буй мөнхийн гацуур. Мэнэжэр гэдэг мэргэжилтэй андуурч болохгүй, дүрслэх урлагт мэнэжэр гэдэг нь санхүүтэй холбоотой бүх асуудлыг хариуцдаг хүн, цаашлаад судлаач кураторын хооронд ч нарийн зааг, ялгаа бас бус уялдаа бий шүү, энэ мэт нарийн ялгааг мэргэжлийн хүмүүс ч яг таг ялгаж салгаж ойлгохгүй байх нь бий, гэхдээ энэ том асуудал биш, урлан бүтээгчдэд төдийлөн хамаагүй, тойм мэддэг байхад л хангалттай. Одоо жишээ нь: түүхч хүн хөгжимчин байлаа гэвэл тэр хүн түүхээ хөөж үү хөгжмөө хөөж үү гэдгээс шалтгаалаад тодорхойлогдохтой адил. Түүхч хүн өөрийгөө судлаач хэмээн даруухан тодорхойлох нь бий, огт мэдэхгүй өнгөрөх ч бий, энэ бүхний гол ялгаа зааг, тойм дүгнэлт, тодорхой түүхийг бичилцэж буй хүнийг куратор гэнэ. Хэл, соёлын ялгаа, зөрүүгээс болж өрнөдөд дорнын, дорнод өрнөдийн судлаачид харилцан танигдахдаа удаан, тиймээс харилцан нөлөөллийн тухай яриа нэг их байхгүй, уг нь энэ асуудал хэт ирээдүйд таниулах миний судалгааны үндсэн сэдэв л дээ, ингээд олонд задлачих шив, харьцангуй нэршил, хүнд мэргэжил шүү. Энэ тухайд хэзээ нэг цагт сэдэвчлэн лэкцлэнэ дээ хэмээн бодож төлөвлөж байв даа, өөрөө ухсан газрыг яг олоод малтчихлаа шүү. (инээв. сурв)

И.Х: Манайхан түүн дундаа урлаг бүтээгч, зохиогч, ер нь хүмүүс кураторын үүргийг төдийлөн сайн мэддэггүй тиймдээ ч анхаарал хандуулж, дэмжиж, гол нь ойлгодоггүй шиг ?

Д.Б: Тийм.

И.Х: Энэ тал дээр таны бодол ?

Д.Б: Төлбөрийг нь төлөөд мэргэжилтнүүдээ бэлтгэ. (инээв) Урлагийг олонд таниулна гэдэг багаар ажиллах хамтын ажил, нөр их хөдөлмөр, асар их хүлцэл тэвчээр, уйгагүй зүтгэл, маш их золиос шаардагддаг тэр хэрээр нийгэм, олонд хүрч танигдах онцгой бас хүчтэй салбар. Дан ганц авъяасаар эсвэл хөдөлмөрөөр болгож бүтээгээд тэр нь дэлхийн түүхэнд багтаад байдаггүйг бид мэднэ.

И.Х: Хэд хэдэн үзэсгэлэнгийн куратороор ажиллаж байсан, бүтээлчдийг өөрөө сонгож хамтарч ажилладаг уу, эсвэл тэд өөрсдөө хүсэлт илгээдэг үү, нууц биш бол таны хөдөлмөрийн хөлс ?

Д.Б: Заа янз бүр дээ, манай зарим зураачид өөрсдөө хүсэлт ирүүлдэг, үзэсгэлэнгийн куратороор ажиллаж өгөөч гээд, бүтээлчид эрх чөлөөг эрхэмлэгчид, ямар нэг байдлаар ч болов бусдаар удирдуулах, хараат байх дургүй, зарим нь бүр ойлгохгүй мэдэхгүйгээсээ болж андуурна гээ, өөрсдийнх нь төлөө ажиллах хүнийг зааварлаж, загнаж, тушаалаа гэх, энэ тохиолдолд мэргэжлийн ур чадвар хүлцэл тэвчээр багагүй шаардагддаг, өөрөөр хэлбэл муугүй сэтгэл зүйч хүн шүү дээ, заримдаа авъяастай бүтээлчдийг шинээр нээж гаргаж ирэх юмсан гэж боддог, ядаж төөрчихсөн төөрөгдлөөс нь гаргаж зөв залж чиглүүлж өгөх, даан ч үнэндээ ядуу шүү дээ бид чинь, заримдаа ядуу байх нь хувь хүний баялаг гэдэг ч дэмжлэг туслалцаа, хөрөнгө мөнгөгүй бол олон улсын чанартай, бүтээлчдийнхээ үзэсгэлэнг удирдаж дэлгэхэд бэрх, наандаж урлагийн бүтээлүүдийг хил дамнан тээвэрлэх зөөхөөс авхуулаад, хянаж хариуцах.... цаашлаад түүхэн судалгаа, дүгнэлт тодорхойлолт гэх мэт дийлдэшгүй нүсэр их ажилтай, ачаалал өндөртэй хүмүүс, манай улсын хувьд эрин үеийн шаардлагад тэнцэх музей галерей ховор, энэ салбарт ер сэтгэлгээний урлагт орон зай хамгийн чухал.

И.Х: Таны цалин дунджаар хэд вэ ?

Д.Б: Би хэлсэн шүү дээ, өнөө маргаашаа гэх бүтээлчдээсээ юу нэхэх вэ дээ, цалинтай куратороор ажиллаж байгаагүй. Дандаа үнэгүй л ажиллана шүү дээ. (инээв. сурв) Гадны кураторууд бол төслөөсөө цалинждаг зарим нь төсөвлөгдсөн тул тусгай хангамжаар амьдардаг, манайд энэ мэргэжлийн утга учрыг ойлгож хэрэгжүүлж байгаа ч хүн алга, бодлого боловсруулж шийдвэрлэж байгаа ч хүн алга, эцэстээ энэ ажил мэргэжил урлагийн төлөө болохоос мөнгөний төлөө биш гэдэг утгаар зүтгэж буй. Эцэст нь өөртөө үнэнч, урлагт зүрх сэтгэлээ зориулсан, хувь тавилан нь урлагийн байхаар заяагдсан, урлагийг хайрладаг хүнийг бурхад тэнгэрээс харж ивээж байдаг, тиймээс хэзээ нэгэн цагт ямар нэг байдлаар шагнадаг, тэр шагнал нь итгэл найдвар гэж боддог. Өөртөө бүрэн дүүрэн итгэх шиг том шагнал үгүй. Одоогоор миний гэр бүлийнхэн намайг цалинжуулж байна даа л гэе.

И.Х: Тэгэхээр энэхүү мэргэжилтнийг цаашид хэрхэн цалинжуулах тухайд ?

Д.Б: Аль ч улс оронд үндэсний цөөн баячууд тухайн цагийнхаа өөрийн улс орны соёл урлагаас өмчлөн авч түүхэнд үлддэг жамтай бөгөөд үр хүүхэд хойч, угсаа удамдаа өвлөх боломжтой нэг үгээр үл хөдлөх хөрөнгө, оюуны биет өв юм аа, манай улсад цуглуулагчид хэдийн бий болсон ч цөөн хэдэн цуглуулагчид нь хэдхэн бүтээлчдээр хахчихсан, зарим шинэ цуглуулагчид эхэн үеийн цуглуулагчдаа дууриадаг юм уу, автдаг ч юм уу, тархиа хэн нэгнээр угаалгачихсан ч юм уу шинэ залуу бүтээлчдийг хүлээж авах сэтгэл зүйгүй нь нууц биш. Нөгөө л урлагийн суурь боловсрол, доголдол, гачлант орон зай. Нэгэнт урлагийн хувьд суурьтай нэгдсэн бодлогоор даяарчлагдаагүй бидний хувьд нэг нэгнээ дэмжих хамтрах тууштай зан, мэргэжлийн бөгөөд хувирашгүй байдал, олон санаа бодолд хөтлөдөөд байхгүй, алсыг харах чадвар, нэр алдар ашиг голдуу бодохгүй, муу санаалахгүй, тулхтай чадалтай овсгоотой мэргэн ийм хүмүүс эх орныхоо хэтийн соёл урлагийг аварч буй юм, үгүй л бол юу ч хүлээгээд нэмэргүй. Энэ асуудал өнөөдөр гагц монголд байгаа ч юм биш ээ, дэлхийн бүхий л улс орнуудад дахин үүсээд буй хуучин асуудлуудын нэг. Манай улсаас жишээлбэл олон шинэ сор бүтээлүүд эх орныхоо түүхээс нүүдэллэн гарч байгаа нь үнэн. Зураачдын бүтээлүүдийг гадныхан худалдаж аваад байна аа даа, дараа нь үгүй энийг одоо тухайн цагт хэн нэг нь яаж ийгээд өр тавиад эх орондоо аваад үлдчихгүй дээ хэмээн халаглах үе, тийм цаг ирнэ. Дайн байлдаанаар эзэлж олж авсан урлагийн бүтээлүүдийг эхнээс нь тухайн улсад нь эргүүлэн тушаах шийдвэрүүд гарч эхэллээ шд, үүний нэг жишээ нь францын шинэ ерөнхийлөгч саяхан мэдэгдэл гаргав уу яав. Африкийн улс түмний түүхэн олдворыг нүүлгэн шилжүүлж эх оронд нь эргүүлэн олгох болсон байна билээ. Оросууд манайхаас судлахаар хэдийд ч авч гарлаа Эрмитаждаа байршуулчихсан бидний хувьд хосгүй үнэ цэнтэй түүхэн үзмэрүүд хэзээ нэгэн цагт эх орондоо ирнэ гэдгийг ч мэдэж байна. Бид зураач ерөнхийлөгчтэй болсон юм чинь энэ мэтээ тоочин хэлцэж, асуудалд онцгой анхаарал хандуулж, ирээдүйд ямар нэг арга хэмжээ авах эсэх талаар урд хойд хөршүүддээ үе үе сануулж байх хэрэгтэй.  

И.Х: Улс дэмждэггүй, бор зүрхээрээ зүтгэх, цалин мөнгөгүй гэх ер яаж амьдраад байна ?

Д.Б: Гэр бүл найз нөхдийнхөө тус дэмээр өнөөдрөөр болгож байна аа, хаа нэг аз эз гэрэлтээд ганц хоёр бүтээл борлогдох тохиол гарахад урлангийн түрээс, байр хоол хүнсэнд зарцуулна. Ер нь тэгээд илүү дутуу зардал тооцоогоо маш нарийн хянаж төлөвлөдөг болсон. Бүтээлч хүн дан ганц бүтээлээрээ амьдрах хичнээн хүнд гэдгийг өдөр ирэх тусам мэдэрч хажуугаар нь дэмжлэггүй харъяалалгүй судалгаа шинжилгээгээ үргэлжлүүлэх.

И.Х: Хүнслэх тухайд ?

Д.Б: Багахан өртгөөр хоол хүнсээ хэрхэн зохицуулдаг тухайд, эрүүл байхад хүнсний бүтээгдэхүүн онцгой чухал, тиймээс хоол хүнсний бүтээгдэхүүнд онцгой анхаарал хандуулж худалдан авалт хийдэг, дэлгүүрт ороод бараа бүтээгдэхүүний тайлбар шошгыг уншина, аль улсын хэзээ үйлдвэрлэсэн, ямар орц найрлагатай, хадгалах хугацаа гэх мэт түүнчлэн хуурамч бүтээгдэхүүн үү, амт чанар ямар бол, үнэ өртөг ямар байна гэх мэт түмэн шидийн зүйлсийг харьцуулж эргэцүүлэх хэрэгтэй, их иддэггүй тул нэг дор их хэмжээгээр хүнс цуглуулдаггүй, тэгээд ч муудах хаягдал гарах магадлал өндөр, ер нь яарч сандарч хүнс цуглуулж чаддаггүй, ерөнхийдөө борог хоолонд дуртай, миний байнгын хэрэглээнд монгол цөцгийн тос, арвайн гурил, хар болон хөх будаа багтдаг, гол нь эрүүл бөгөөд шингэц сайтай, заримдаа ядарсан үед бор гурил зуурч идээд л болчихдог, амар.

И.Х: Яаж шоуддаг вэ ?

Д.Б: Гадуур явж төдийлөн их шоудаад байдаггүй, хааяа найзуудтайгаа уулзалдах тохиолдолд өөрсдийн хоол хүнс уух зүйлсээ аваад ирдэг, тэгээд л гэртээ нэг нь төмс арилгаж байхад нөгөө нь махаа бэлдэнэ, гурил зуурна, будаа агшаана гэх мэт эвтэй найртай яг таг ажлаа хувааж аваад хамтарч хоол хийдэг, хоолны дараа хүн бүр өөр өөрсдийн хэрэглэсэн аяга тавгийг угааж цэвэрлэдэг, ингэснээр дараа нь өөртөө ч бусдад ч түвэг удахгүй, ярилцах цаг заваа ч хэмнэнэ. Энэ бичигдээгүй дүрмийг миний бүх найзууд хаана ч явсан хууль шиг дагаж мөрддөг учир үл ойлголцох муудалцах асуудал үүсдэггүй, хөдөө хээр явсан ч, үзэсгэлэн, ажлын үе таарч музей галерейд байхдаа ч, гадаад руу ажлаар явсан ч адил, ажилсаг ухаалаг найзуудаараа үргэлж бахархаж хүндэлж явдаг.

И.Х: Манай уншигчдад зарим хөгжилтэй түүхээсээ хуваалцаач ?

Д.Б: За байз юу билээ, аан тийм.. хоёр жилийн өмнө, маш их халдаг зун, найзууд төрсөн өдөөр манай гэрт цугларцгаав аа. Урьд өмнө төрсөн өдрөө сүйдтэй тэмдэглэж байгаагүй миний хувьд, ...хундага тавилгүй дарс хүртэж хутга тавилгүй мах огтолж гэдэг шиг дөрөв хоног нижгэр найрлав уу яав, зочдоо явсны дараа уусан юмныхаа шилийг тоолоход дөч тавь гарч байлуу яалаа, шилнүүдээ хангинуулан байж өрж тавьчихаад орцондоо зөндөө удаан инээсэн, ямартай ч дараах гурван хоног ганцаар гэрээ цэвэрлэж билээ. Нэг найз маань улаан дарстай дарсны хундагаа тэврээд тасарчихсан, нэг нь угаалгын өрөөний шалан дээр, нэг нь үүдний гонхны дэвсгэр дээр, нөгөө нь тагтан дээр, зарим нь гал тогоонд, нэг хүний орон дээр гэхэд дөрвүүлээ тэврэлдээд тасарчихсан байх жишээний, хөгжилтэй дүр зургууд сэтгэлд тод хоногшин үлджээ, гэвч би гэрийн ажилд муу, дургүй учир тэр өдрөөс хойш гэртээ дахиж нүсэр найр наадам зохион байгуулахгүй байхаар шийдсэн. (инээв. сурв) Шоудах үед найзуудынхаа хэрхэн тасрахыг харах хөгжилтэй шүү.

И.Х: Даарах хэцүү юу халууцах хэцүү юу ?

Д.Б: Аль аль нь. Аливаа юмны хэмжээ хэтрэхээр хэцүү.

И.Х: Та өмнө нь гурван ч яруу найргийн ном хэвлүүлсэн, одоо шинэ шүлэг бичиж байна уу ?

Д.Б: Бичиж байгаа.

И.Х: Шинэ ном хэзээ гарах вэ ?

Д.Б: Мэдэхгүй.

И.Х: Ойрд юу уншиж байна ?

Д.Б: Ц.Гомбосүрэн гуайн орчуулгаар Орхан Памукын Хар судрыг төвлөрч уншиж байгаа.

И.Х: Өөр ?

Д.Б: Өөр үү, хааяа өдөр тутмын сонин гарчигладаг.

И.Х: Өөр ?

Д.Б: Дийлэнхдээ онол судалгаа шинжилгээний бүтээлүүд уншиж байна.

И.Х: Өөр ?

Д.Б: Өөр үү, уншихаар зэхсэн өрөөстэй олон бүтээлүүд байвч цаг зав хомс үед санаа алдахаас өөрцгүй. Зав гаруут өрөөстэй номуудаасаа нимгэлдэг. 

И.Х: Уншиж буй номуудаа хаана хаана өрж тавьдаг вэ ?

Д.Б: (инээмсэглэв. сурв) Тухлан суудаг газар ихэвчлэн буйдан, онол судлал судалгаа шинжилгээний бүтээлүүдийг гэртээ хаана л сууна өрөөстэй багцаар нь чирээд явдаг, орны толгойдоо унших дуртай яруу найргийн болон төвлрөн уншиж буй номоо, уншсан номуудаа номын шүүгээндээ, хэтдээ уншина гэж бодсон шидээврүүдээ нөгөө өрөөнийхөө цонхны тавцан дээр эгнүүлээд өрчихдөг, яарсан үед эрж хайж олоход амар байдаг, зун бол уншиж байгаа номуудаа бүгдийг нь давхарлаад тагтан дээр, онгорхой цонхноос зайдуу өрчихдөг.

И.Х: Эрх үү ?

Д.Б: Юу ?

И.Х: Хэр эрх вэ ?

Д.Б: Эрх биш.

И.Х: Дуртай зүйл ?

Д.Б: Мэргэжлийнхээ бүх зүйлст дуртай. Ууланд алхах, тэнгэр ширтэх, ер байгалийн 

бүхнийг ширтэх дуртай.

И.Х: Дургүй зүйл ?

Д.Б: Бохир, хуурамч бүх зүйлд дургүй, худалч хулгайч бүдүүлэг хүмүүст дургүй.

И.Х: Хүндэтгэлийн тухайд ?

Д.Б: Эзэмшсэн ажил мэргэжилдээ гаргуун, үнэнч хүнийг хүндэтгэдэг. Ер нь хүний зайлшгүй эрхэмлэх ёстой зан чанаруудын нэг гэж хувьдаа боддог, бусдыг хүндэтгэж байж бусдад хүндлэгдэнэ, өнөө цагт их л ховордсон зан чанаруудын нэг болоод байна уу даа. Хүндэтгэл нь ихдэж хүндэдсэн хүмүүс бусдыг хүндлэх сэтгэлээ гээдэг болов уу ? энэ талаар өөрөө юу гэж боддог вэ ?

И.Х: Санал нэг байна, магадгүй л юм. Та цаас зажилдаг уу, би хааяа цаас зажлаад суучихдаг ?

Д.Б: Миний мэргэжлийн гол материал цаас, ажлын шаардлагаар цаасыг үнэрлэх, илэх, имрэх, нугалах, долоох, амтлах, зажлах, бүр залгих тохиолдол ч бий. Энэ бол миний хувьд хэвийн үзэгдэл.

И.Х: Гоо сайхны талаар ямар бодолтой явдаг вэ, гоо сайхан гэж юу юм бол ?

Д.Б: Үүрдийн хэр нь хуурмаг зүйл, хүний зүрх сэтгэлтэй л холбоотой. Сэтгэлдээ гоо сайхныг бүтээгээд зуурдын амьдралд гадаад байдлыг үл тоомсорлох нэгэн байхад, гадаад өнгө үзэмжинд хууртаад сэтгэлийг орхигдуулах нэг ч бий, хүн хүний нүдэнд тусч буй үзэгдэл бүхэн өөр өөр юм.

И.Х: Шинэ үзэсгэлэн төлөвлөж байна уу, хэзээ, хаана, ямар ?

Д.Б: Оны эхэнд шинэ үзэсгэлэнгээ дэлгэчихсэн шүү дээ. Бусдыг нь дэлгэхэд одоогоор арай эрт байна, ер нь төлөвлөсөн ажил бий бий.

И.Х: Та өглөө сэрээд хамгийн түрүүнд юу хийдэг вэ ?

Д.Б: Зүүдэлсэн бол зүүдээ төсөөлөн боддог, онцгой зүүдээ дэвтэр дээр тэмдэглэн буулгадаг, орныхоо толгойд шуналтайгаар давхарлаж өрсөн яруу найргийн номнуудаас нэгийг барьж гарчигладаг.

И.Х: Хавар намрын синдром гэж хүмүүс яриад байдаг энэ юутай холбоотой юм бол ?

Д.Б: Өөрийгөө удирдах чадамж юм болов уу. Шинжлэх ухаанч үүднээс тайлбарлавал хүний уураг тархин дахь хуримтлагдсан мэдээлэлтэй холбоотой юм гэнэ билээ, саяхан урланд нэг зураачтай ярьж суув, тэрбээр хэлэхдээ.. хүн нүдээрээ тодорхой зүйлсийг харж тархин дахь мэдээлэлд нэмэгдэн хуримтлагдаж байдаг учир хараа зүйгээр дамжиж хуримтлагдсан бүх мэдээллүүд тархинд тус тус өрөө үүсгээд хадгалагдчихдаг агаад заримдаа хүн юу ч бодоогүй байхад бодлоо сонсох, эсвээс хэзээ хойно гэнэт эсрэг сөрөг мэдээллүүд биднээс энерги болон ялгарч зан авир болон илэрдэг байх нь, тэр энергүүд бидний дархлааны давхаргыг бүрдүүлж гадны элдэв нөлөөллөөс хамгаалж эсрэгцэж байдаг бөгөөд хүн болгонд өөрийгөө хамгаалах далд зөн, нууц совин байдгийн учир тэр юм гэнэ, синдромтох үгүй нь юу үзэж харахаас хамаардаг гэсэн үг, энэ яриа болсны дараа амьдрал дээрх бүх зүйл сонирхолтой ч юм шиг, сонирхолгүй ч юм шиг санагдаад явчихсан.

И.Х: Ярилцах боломж олгосон танд баярлалаа.

Д.Баярцэцэгийн үзэсгэлэнгийн зарим зургаас..