~ Мария Эстер Васкесын ярилцлага~

Хорхэ Лүис Борхэс цуврал ярилцлагаас

| Орчуулсан © 2016 Пүрэвийн Энхтуяа / Сахиусан тэнгэрийн хот |

Мария Эстер Васкес. - Төөрдөг хонгил- лабиринтын тухай сэдэв тань хэзээ, хаана, яаж эхэлсэн бэ?

Хорхэ Лүис Борхэс. - Ямар ч билээ дээ нэг номонд дэлхийн долоон гайхамшгийн тухай, мөн тэдний дунд критийн төөрдөг байшинг харуулсан сийлбэрийн зураг байсныг санаж байна. Тэр байгууламж бухын тулалдаан болдог цэнгэлдэх хүрээлэнтэй тун төстөй мөртлөө цоожны нүх шиг бяцхан цонхнуудтай байсан юм. Тэр үед балчир хүү надад уг зургийг томруулдаг шил ашиглаж, анхааралтай шинжвэл Минотавр (эртний грекийн домогт гардаг бух толгойтой, хүн биет мангас)-ыг олоод үзчих юм шиг санагддаг байж билээ. Түүнээс гадна төөрдөг хонгил- лабиринт бол төөрөгдлийн гарцаагүй бэлгэ тэмдэг, төөрөгдөл - гайхашрал, эндээс Аристотелийн үздэгээр үүссэн метафизик, Честертоны хэлсэнчлэн: << Гайхашралаас бусад бүх зүйл, ялангуяа өдөр тутмын нэгэн хэвийн амьдралын өмнө, бүгд улиран алга болдог>> нь надад ч мөн адил ялгаагүй хамгийн энгийн танил мэдрэмж байв. Заримдаа би өөрийнхөө хийж буй үйлдлийг тэр бүр тийм сайн ойлгодоггүй тул насан туршид минь намайг дагаж яваа энэ төөрөгдлийг илэрхийлэхийн тулд, төөрдөг хонгилыг бэлгэ тэмдэг болгон сонгосон шиг, яг үнэн хэрэгтээ төөрдөг хонгил надад хэрэгтэй байсан болов уу. Дотор нь ороход л төөрөхөөр зохион бүтээгдсэн байгууламж, - энэ чинь төөрөгдлийн бэлгэ тэмдэг биш гэж үү? Энэ сэдвийг би янз бүрийн байдлаар бичиж, эндээс Минотаврын төрх болон << Астерийн байшин>> өгүүллэг минь төрсөн юм. Минотаврын өөр нэгэн нэр нь Астерий шүү дээ. Лабиринтын сэдэв мэдээжийн хэрэг << Үхэл ба луужин>>-д мөн миний сүүлийн номууд дахь хэдэн шүлгэнд минь, удахгүй хэвлэгдэх гэж буй шинэ номонд минь ч мөн Минотаврын тухай шүлэг орсон байгаа.

М.Э.В. - Тэгвэл толь?

Х.Л.Б. - Толь бол хамбург хийцийн гурван талт шүүгээнээс үүдэлтэй. Хуучны аргентин айл бүрт байсан, улаан модоор урласан, энэ нүсэр шүүгээ манайд ч гэсэн байлаа... Унтахаар хэвтэхдээ, толинд өөрийнхөө гурвалсан дүрийг олж хараад, надад аймшигтай санагддаг байв: толь бүр өөрийн тусгал дүрстэй бөгөөд гэнэт би тэр тольнуудын аль нэгэн дотор огт өөр хэн нэгэнтэй мөргөлдчих ч юм билүү? Үүн дээр бүр нэмэрлэсэн юм шиг Бүтээлгэн дор нуугдагч хоросаны Мэргэн зөнчийн тухай шүлэг (тэр уяман өвчин тусаад, үзээрийн болсон нүүрээ нуудаг байжээ) мөн Дюмагийн романд гардаг Төмөр Багийг уншсаныг ч хэлэх үү. Өөрийгөө аймшгийн мангасын дүрээр олж харах, эсвэл огт өөр хүн болж хувиран үзэгдэх энэ хоёр айдас минь нийлээд нэг цул айдас болсон юм. Түүнээс гадна толь шотландын хий үзэгдэл fetch (амьд хүмүүсийг өөр ертөнц рүү авч явахаар ирдэг)-ийн дүрээр мөн немцийн Doppelgänger, Жекил ба Хайдын тухай өгүүллэг болон бусад олон зохиолд гардаг хаа ч явсан биднийг дагалдаж байдаг, хоёрдогч хүнтэй ч холбоотой байв. Товчхон хэлвэл би тольноос айдаг байлаа. Тэр бүү хэл надад Пифагорын найз нөхрөө өөрийнхөө хоёр дахь "би"-гээр тооцдогийг нь дурдсан, энэ айдсынхаа тухай бичсэн шүлэг ч бий. Түүний толгойд хоёрдогч "би"- гийн тухай бодол толь юм уу усны тусгалын өмнө зогсож байхад нь л төрсөн болов уу гэж надад ямагт санагддаг юм. Унтахдаа ингэж айгаад байдаг ч гэсэн, юу ч харагдахгүй хав харанхуй өрөөнд унтуулаад өгөөч гэж би хүүхэд байхдаа эцэг эхээсээ асууж зүрхлээгүй өнгөрчээ. Толинд миний өөрийн гэж үзэж байгаа нүүр царайтай минь төстэй тусгал үлдсэн эсэхийг, эсвэл тэд зогсолтгүй, эв хавгүйгээр хувиран өөрчлөгдөж эхлэхийг харахаар би нүдээ дахин дахин нээж, ер зүүрмэглэж чаддаггүй байлаа. Үүн дээр мөн байнга хувиран өөрчлөгдөж байдаг, урьдны ба өөр нэгэн "би"; олон тооны "би" гийн тухай бодол ухаан санаанд минь удаа дараалан тун ч олон орж ирдэг сэн. По, Достоевский, Гофман болон Стивенсоны зохиол бүтээлдээ хөгжүүлж ирсэн энэ сэдвийн тухай хувилбар миний "Өөр" гэдэг өгүүллэгт бий.

М.Э.В. - Үргэлж нэг цэг дээр буцан ирдэг, үргэлжилсэн тойрог, ертөнцийн тухай санаа чинь хаанаас эхлэв ээ?

Х.Л.Б. - Хамгийн түрүүнд эцгээс минь. Харин түүнд энэ санаа XVIII зууны шотландын философич Хьюмын << Шашны мөн чанарын тухай ярилцлагууд>>-аас л эхтэй болов уу даа. Энэ санааг тайлбарлавал: ертөнцийг бүтээн цогцлоож байдаг махбодийн тоо хэмжээ хязгаартай бол, харин цаг хугацаа хязгаар хярхаггүй бөгөөд, агшин бүр урьдныхтайгаа салшгүй холбоотой эргэж, сансар ертөнцийн энэ урсгал хөдөлгөөний нэгхэн агшин л дахин давтагдахад, дараачийнх нь бүгд даган давтагдаж, ингээд пифагор ба стоикуудын бодсончлон бүгд нэг тойрогт хумигдан эргэлдээд, хуран цуглаж байгаа юм. Ихэнхдээ энэ санааг Энэтхэгтэй, энэтхэгийн сансар огторгуйн сургааль, буддизм дахь тойрог эргэлдэхдээ, нэг нэгнийгээ солиод, дахин давтагддаггүйтэй холбоод байдаг. Жишээлбэл: хүн нэг удаагийнхаа амьдралаар дахиж буюу хязгааргүй олон удаа давтан амьдрахгүй боловч, энэ тойрог бүр нь дараагийнхаа тойрог бүрт зайлшгүй нөлөөлдөг гэдэг. Ийм учраас амьтан, ургамал, чөтгөр, сүүдэр гэх мэтээр төрөн үргэлжлээд, өөрийгөө бүрмөсөн алдах, эсвэл эргээд хүн болон төрж болдог байна. Энэ нь нирваан буюу дээдийн дээд зол жаргал- өөрөөр хэлбэл төрөл арилжих хүрдэнд унаад, түүнээс чөлөөлөгдөн ангижрахыг хэлж байгаа юм. Энэ бодол миний сэтгэлийг маш их эзэмдэж, би олон удаа энэ сэдвээр бичсэн. Гэвч дараа нь би үүнд итгэл алдарсан юм. Итгэхээ болиод ч зогссонгүй: бидний энэ яриа ч гэсэн миний "Тойргийн тухай сургаал" эсээдээ бичсэн шиг мянган удаа давтагдсан ч гэлээ ялгаагүй л тэр анхных, яагаад гэвэл урьдныхыгаа бид санахгүй байгаа учраас тэр. Бодол санааны давтамж, энэ тухай Россеттигийн гайхалтай сайхан нэгэн шүлэг бий: 

I have been here before;
When, where or how I cannot tell.
I knew the grass beyond the door,
The keen sweet smell,
The sighing sound, the lights around the shore.
You have been mine before...
Хэзээ, хаана, хэрхэн гэдгээ хэлж мэдэхгүй ч
Хэтээсээ л би энд байсан.
Хаалганы цаадах өвсийг,
Хачин сэргэг үнэрийг,
Далайн хөвөөн дэхь гэгээг, давалгааны санаа алдах чимээг,
Чи минь урьд нь ч минийх байсныг...

Энэ санаа бол өнгөрсний тухай сэрэл мэдрэмж гэнэт нөмрөн ирэхэд, буцааж эргүүлж болшгүй өөрчлөлтийг хэлж байгаа юм. Ингэе л дээ, би жишээлбэл бидний энэ яриа болоод өнгөрсөн: << Би Мария Эстер Васкестай энэ тухай ярилцаад, түүнд энэ л Үндэсний төв номын сангийн энэ л танхимд яг л ижил зүйлийг ярьсан шүү дээ>> гэж бодъё. Тэгвэл эндээс энэ бүхэн анхны удаа болж байгаа биш, тойрог энэ мэтчилэн дахин давтагдахгүй байгааг л харуулж байгаа нь тэр. Дахин эргэн төрсөн урьдны тойргоо санах боломж байгаа нь яг үнэн хэрэгтээ бол тойргийн тухай сургаалиа няцааж байна. Бас нэг зүйл. Хэрвээ бид өөрийнхөө энэ амьдралаар олон удаа бүр хязгааргүй олон удаа давтан амьдарч болох байсан бол туулсан амьдрал бүхэн тухай бүртээ улам тод санагдаж, энэ нь, магадгүй, өнгөрснийг зарим талаар өөрчлөх боломж олгож, ингээд л энэ онол дахиад л сүйрч байгаа нь тэр.

М.Э.В. - За тэгвэл, барын тухай ярилцъя даа.

Х.Л.Б. - Би энэ тухай "Барын алтан өнгө" шүлгэндээ бичсэн. Манай гэр амьтны хүрээлэнгийн хажууд байдаг байлаа. Би бараг л өдөр бүр тэнд очиж, бизон үхрээс өөр хамгийн ихээр миний сонирхлыг татдаг ганц амьтан бар байв. Ялангуяа бенгалийн бар. Би түүнийг хэдэн цагаар хараад зогсчихдог байлаа. Алтан арьсыг нь, мэдээж бас хээ хуар шиг эрээн судлуудыг нь. Би мөн леопард, ягуар, пантер гээд энэ төрлийн бусад махчин амьтдад ч дуртай байсан. Миний тэр шүлгэнд, амьдралдаа анх удаа харсан өнгө (зөвхөн нүдээрээ харах биш, бүхий л сэрэл мэдрэхүйгээрээ мэдэрсэн), барын арьсны шар өнгөний тухай гардаг бөгөөд хараагүй болсон хойноо, одоо ч гэсэн би бүхий л өнгөнөөс ямар ч эргэлзээ мадаггүйгээр цорын ганц шар өнгийг л таньдаг юм. Эхнээсээ аваад дуустал энэ өнгө намайг дагаж явна даа. Гоёчилсон модернист чиг хандлагаар биш зөвхөн ийм л учраас би шүлгийн номоо "Барын алтан өнгө" гэж нэрлэсэн юм. Тэгээд ч бар бол хүч чадал, гоо сайхны төгс цогц, шид хавыг харуулсан амьтан шүү дээ. Дүү охин минь нэг удаа: << Бар бол хайрын төлөө бүтээгдсэн>> гэдэг сонин үг хэлж билээ. Энэ нь надад Кансинос- Ассенсийн: << Би барнаас ч илүү энхрий янаг байна>> гэж бүсгүйдээ хэлсэн мөрийг санагдуулдаг. Честертонд ч мөн адил үүнтэй төстэй зүйл байсан, Блейкийн барын тухай шүлгэнд хорт санааны эх үүрийг (Бурхан яагаад, гэмгүй ариун хургыг бүтээсэн атал түүнийг тасчин залгигч барыг бүтээчхэв ээ?); гэхэд тэр: << Бар гол руу хүйт даан жихүүцүүлэгч, гоо сайхны бэлгэ тэмдэг>> гэж хэлжээ. Барыг тодорхойлогч гоо сайхан болон цусанд шунан улайрагч чанар энд нэгдэж байгаа нь тэр. Гэхдээ л тэр бусдаас илүү цусанд шунан дурлагч нь юу л бол. Зүгээр л үнэгэнд заль, арсланд хааны сүр жавхлант эрх мэдлийг оноодог шиг: энэ бүхэн нь ёгт үлгэрийн нэгэн хэвийн байнгын баримтлал бөгөөд Эзопоос л үүссэн байх аа даа.

М.Э.В. - Тэгвэл << навахи ба цөхрөлийн холбоо>>-ны ард юу байдаг бол?

Х.Л.Б. - Энд хоёр эх үүсвэр бий. Нэгдүгээрт- миний өвөг дээдсийн ихэнх нь цэрэг эрс байгаад, тэдний олонх нь дайн тулааны талбарт амь эрсэдсэн бол харин надад ийм хувь тавилан оноогдсонгүй. Хоёрдугаарт- үгээгүйчүүдийн дундаас олж харсан энэ л шийдсэн цөхрөл, далайн эргийн дагуу цугларсан гэмт хэргийн тэрхүү хүнд гартнуудын итгэл үнэмшлийг ганцхан үгээр тодорхойлон хэлбэл: <<нэг бол чи эр хүн, эсвэл хулчгар новш.>> Тэдний эр зориг бол шунал эсвээс улс төрийн хонжоо харж хөдөлдөг, гангстер дээрэмчид, хууль завхруулагчдынх шиг биш, үнэхээр ямар ч атгаг шунал, сэдэлгүй байдаг онцлогтой. Хожим нь би скандинавын нэгэн сага туульнаас үүнд яг тохирсон үг олж уншиж билээ. Далайн дээрэмчид бусадтай уулзахдаа, танихгүй нэгнээсээ, Один эсвэл цагаан нүүрт Христийн алинд нь итгэдэг болохыг асуудаг байжээ. Тэд: << Зөвхөн өөрийнхөө хатан зоригт>> гэж хариулдаг байсан гэнэ. Манайхны балиусан хутгачдын уриа үгтэй тун адил байгаа юм шүү.

М.Э.В. - Таны хувьд бас нэгэн чухал сэдэв бол Буэнос- Айрес.

Х.Л.Б. - Тийм ээ, гэхдээ одооны энэ нийслэл биш, харин эрт цагийн, миний хүүхэд бага насны минь үеийн тэр хот. Би мянга есөн зуун есөн онд төрсөн, миний Буэнос-Айрес ерээд оны манангаар хучигдсан өнгөрсөн цаг үед үлджээ. Хоёр шалтгаанаар ингэж хэлж байгаа юм л даа. Нэгдүгээрт, урьд цагт << бүх юм илүү байлаа>> гэж хэзээнээсээ л бид үздэг шүү дээ. Харин дараагийнх нь уран зохиолыг өдөр тутмын сэдвээр хязгаарлах нь миний бодлоор буруу. Хамгийн наад захын жишээнээс үзэхэд, уламжлал өөр зүйлд сургадаг. Хомер өөрийнхөө туульсыг бичих гэж барьж авахаас өмнө, Трояны дайнаас хойш, хэчнээн эрин улиран өнгөрөх ёстой байсныг би сайн хэлж мэдэхгүй. Энд нэг ийм бүрэн бодит ойлголт яваад байна. Орчин үеийн тухай бичих үедээ чи уншигчдад, өөрийнхөө гаргасан алдааг олзлуулж, түүнд тагнан сурвалжлах боломжийг олгодог. Харин үйл явдал Турдерт ч юм уу эсвэл далайн эргийн дагуух Палермогийн дүүрэгт, ерээд онд өрнөж байгаа бол хэн ч тэр газруудад тэр үед яаж аж төрж, хэрхэн яаж ярьдаг байсныг дурсан санахгүй бөгөөд эндээс зохиолчийн бүрэн эрх чөлөө ба ямар ч цээрлэл хүлээхгүй байх боломж урган гарч байгаа юм. Ой санамж (Бергсоны хэлснээр) түүвэрлэн шилж сонгох чадвартай тул сохроор санаандгүй давамгайлчихдаг түүхий бодит байдал дээр биш харин дурсамж дээрээ түшиглэн дулдуйдаж бичих ёстой. Түүнээс гадна өдөр тутмын сэдвээр бичигч нэгэнд, зохиолч биш харин сурвалжлагч болон хувирчих аюул үргэлж нүүрлэж байдаг юм шүү.

М.Э.В. - Сүүлчийн сэдэв маань - ир.

Х.Л.Б. - Энэ бол эр зоригтой холбоотой, миний өвөө Борхэсийн гэрт өлгөөтэй байсан хоёр сэлэмнээс үүдэлтэй. Нэг сэлэм нь генерал Мансильегийнх. Өвөө минь түүнтэй анд нөхөр явсан бөгөөд парагвайн байлдааны үед, францын нэгэн романы романтик дэврүүн үйл явдалд автаад, тэр хоёр тулалдааны өмнө сэлмээ солилцсон гэдэг. Хоёр дахь сэлэм нь одоо Лесамын цэцэрлэгт хүрээлэн дэхь түүхийн музейд хадгалагдаж байгаа. Гэтэл би эр цэргийн сэлэмнээс хутгачны балиусанд шилжсэн байх юм (Лугонесийн хэлсэнчлэн: << Баатрын сэлэмнээс, балиус хүртэл доош унагч...>>). Ир - эр зоригийн бэлгэдэл, бусад зэвсэгтэй харьцуулахын аргагүй ээ. Галт зэвсэг бол хатан зоригийг биш, зөвхөн мэргэн харааг л шаарддаг. Мильтон <<Алдагдсан диваажин>> -даа үхэр бууг албин зэтгэрийн адгийн нээлт гэж зүгээр ч нэг биччиххсэн юм биш.